“Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü”
Metin Sözen/Uğur Tanyeli / Remzi Kitapevi Ekim,2001
A
Action Painting (İng.Action Painting):
Amerikalı eleştirmen H.Rosenberg tarafından ortaya atılan sözcüktür.Ünlü ressam J.Pollock’ın tutumunu tanımlamak için kullanılmıştır.Bu tür resimler klasik çizim ve boyama yöntemleriyle değil,boyanın püskürtülmesi,damlatılması,serpilmesi vs. eylemlerle oluşturulurlar.Dolayısıyla yapıt bir ön planlamanın sonucunda yaratılmaz,sanatçının spontane eylemlerinin dolaysız bir sonucudur.
Allegori (İng.Allegory):
Bir düşünce,kavram ya da sanat-dışı herhangi bir gerçekliğin figüratif bir simge halinde betimlenişi.Sınırları,adalet,bilim gibi soyu kavramlardan kilise,havra gibi dinsel kuruluşları,hatta,büyük ırmakları betimlemeye dek uzanır.İlk kez Gotik sanatta belirir.
Analitik Kübizm (İng.Analytical cubism):
Kübizm’in yaklaşık olarak 1907’den 1912’ye dek süren ilk dönemi.Büyük ölçüde ünlü ressam P.Cezanne’in doğayı geometrik biçimlere indirgenmiş biçimde betimlemeyi öngören anlayışı doğrultusunda çalışmıştır.Doğal biçimler silindir,küre,koni,prizma gibi temel geometrik biçimlere ya da biçim bileşimlerine sahipmişçsesine düşünülüp,resim düzlemi üzerinde bu anlayışla betimlenmişlerdir.
Antropomorfik (İng.Anthropomorphical):
“İnsan biçimsel” anlamında Yunanca sözcük.Temel amacı insan betimlemek olmadığı halde,insan biçiminde tasarlanan kullanım eşyası ve her tür sanat yapıtını niteler.Örneğin,insan suratı biçiminde yapılmış bir İnka vazosu “antropomorfik” olarak nitelendirilebilir.
Art Deco (ing.Art Deco):
1920 ile 1930 arasında egemen olan ve mimarlık,uygulamalı sanatlar ve iç mimarlık ürünlerinde görülen bir uslup.Bezeme ve süslemeye ağırlık veren bir anlayış geliştirmiştir.Geometrik bezeme ve süsleme öğeleri kullanır.Bunlar özgün olabileceği gibi,eski uslupların örgelerinin yalınlaştırılıp geometrikleştirilmesiyle de elde edilebilir.Art Deco aynı yıllarda Türkiye’de de görülmüş ve özellikle mimarlıkta etkili olmuştur.Bu dönemde İstanbul’da yapılmış çoğu apartman Art Deco izleri taşır.
Assemblage (İng.Assemblage):
20.yy sanatında görülen bir davranış ve sanatsal üretim biçimi.Sanat yapıtını boyama,çizme,resmetme ve yontma gibi eylemlerle oluşturmayı yadsıyarak,onu sanatsal amaçlarla ortaya konmamaış doğal ya da endüstriyel nesnelerin veya parçaların yeni bir düzen içinde biraraya getirilişiyle üretmeyi öngörür.Yapıt,zaten önceden de varolan ögelerin yeni bir dizge içine yerleştirilişiyle yaratılır.Fotomontaj,kolaj ve Junk heykel birer assemblage türüdür.
Avignon Okulu (İng.School of Avignon):
Papalar’ın 1309 ile 1377 arasındaki Avignon sürgünü sırasında aynı adlı kentte gelişen ve İtalyan sanatının Fransa’yı etkilemesini sağlayan resim ekolü.Papalık sarayının adı geçen kente taşınması,başta Simone Martini olamak üzere pekçok sanatçının buraya yerleşmesini sağladı.Papalar’ın tekrar Roma’ya dönüşünden sonra da 15.yy içinde bile Avignon Okulu varlığını sürdürdü.
B
“Beaux arts” Anlayışı (İng.Beaux Arts tradition):
1- Geç 18.yy ila 20.yy ilk yıllarında Avrupada ve Amerikada egemen olan Yeni Klasik bir mimarlık akımı.Bu akımın ana destekçisi Paris’te ki Ecole des Beaux Arts olmuştur.Antikiteye özgü biçim öğeleriyle bezeli görkemli yapılar tasarlamayı amaçlayan eklektisist bir eğilimdir.
2- Resim,heykel ve mimarlıkta her tür özgün yaratmaya karşı duran,Antikiteye yönelik katı bir akademizmi niteler.
Biomorfik sanat (İng.Biomorphic art):
Doğrudan doğruya doğadan seçilen nesneler kullanılarak yapılan sanatsal çalışma.Soyut sanatın bir türüdür.Bu sanatsal davranış ilk olarak objet trouve kavramının yaratıcısı M. Duchamp‘da görülür.
D
Deformasyon (İng.Deformation):
Sanat yapıtında yer alan beti ya da betilerin gönderme yaptıkları dış gerçeklik olarak tanınabilir kalmakla birlikte,biçimlerinin doğada rastlanmayacak nitelikte değiştirilmesi.Örneğin,Modigliani‘nin yapıtlarındaki insan betilerinin ,gerçekteki boyutlarıyla ilişkisiz olacak oranda inceltilip uzatılmaları bir deformasyon biçimidir.
Dekolaj ya da Decollage (İng.Decollage ):
Üstüste katmanlar halinde yerleştirilmiş afiş,resim ya da basılı kağıtların bazı bölümlerinin kesilip çıkarılmasıyla oluşturulan yapıt.Yapılışı kolajın tam aksi bir süreç içinde gerçekleştirildiği halde,hem sanatsal anlatım hem de sonuç olarak kolajdan pek farklı değildir.Yeni Gerçekçilik akımı tarafından ortaya atılmıştır.
E
Earth Art(İng.Earth Art):
1960’ların ortalarında beliren ve malzeme olarak toprak,taş,kaya,çim ya da kar kullanan bir sanat anlayışı.Earth art ürünleri bir galeride sergilenebilecek boyutta olabilecekleri gibi,yüzlerce metrekare alan kaplayan ve ancak doğada gerçekleştirilebilecek nitelikte de olabilirler.Böylesine devasa boyutlardaki ürünler “land art” (arazi sanat) kapsamına girer.
Eklektik (İng.Eclectic):
Farklı dizgelerden taşınan ögelerin oluşturduğu yeni dizgenin niteliği.Düşünsel ve sanatsal tüm alanlar için geçerli bir kavramdır.Sanatta tümüyle özgün nitelikte olmayan,başka üslup,akım,çağ,uygarlık ya da kişilerden devşirilmiş biçim ögeleri ya da görüşlerden yeni bir bileşim yaratmayı deneyen davranışları,bu davranışlar doğrultusunda gerçekleştirilmiş yapıtları ve bu anlayışa sahip sanatçıları niteler.
Elemantarizm (İng.Elementarism):
De Stijl eylemiyle bağlantılı bir resim anlayışı ve hareketi.Mondrian‘ın yalnızca yatay ve düşey dik açılı yüzeysel öğeleri içeren anlayışına eğik öğeleri de sokmayı dener.Yaratıcısı Hollandalı sanatçı T.van Doesburg‘dur.
Enstantane (İng.Snapshot):
Fotoğraf filmi üzerinde saptanan zaman parçası,fotoğrafik an.
Estetizm (İng.Aesthetcism):
Sözcük,sanat yapıtında güzeli aradığı savında olan anlayışlar için eleştirel nitelikte kullanılır.Sanatı bir haz verme aracına indirgemek isteyen her türlü anlayışı niteler.
Exlibris (İng.Exlibris):
Bir kitabın başlık sayfasında yer alan ve sahibinin kim olduğunu gösteren özel simge ya da damga.
F
Figür (İng.Figure):
Resim ve heykel sanatlarında betimlenmiş,doğada rastlanan ya da düşşel her türlü varlık ve nesnenin genel adı.Türkçe’deki “beti” sözcüğüyle eşanlamlı gibi düşünülebilirse de,beti,sanat yapıtında betimlenen her türlü gerçeklik için kullanılabildiğinden,daha geniş anlamlıdır.Oysa,figür daima sanat-dışı alanlardaki gerçekliklere gönderme yapar.
Figüratif-Sanat (İng.Figurative art):
Resim ve heykel sanatlarında,yalnızca gerçek varlık ve nesnelere gönderme yapan betileri kullanan sanat anlayışı.Soyut ya da nonfigüratif sanata karşıt bir yönelimdir.
Fixatif (İng.Fixative):
Füzen ya da pastel boyayla yapılmış resimlerde boyaanın zamanla kaybolup aşınmasını ve bulaşmasını önlemek amacıyla,yüzeyine püskürtülen sabitleştirici bir tür kimyasal bileşim.
Formalizm (İng.Formalism):
Modern Mimarlık anlayışının olumsuz bir anlamla yüklediği sözcük,mimarlıkta işlev,strüktür ve hatta,mekan değerlerini ikinci plana atan ve tasarım eylemini büyük oranda bir biçim yaratma uğraşına indirgeyen davranışları niteler.Günümüzde,Post Modern Mimarlık sözcüğün bu olumsuz anlamını yadsıyarak,bilinçli olarak “biçimci” bir tutumla çalışıp ürünler vermektedir.
G
Gestalt (İng.Gestalt):
Biçimi,kendisini oluşturan ögelerin örgütsel ilişkileri ve yapısal nitelikleri bağlamında değerlendiren anlayış.Sanatsal yorumlama ve eleştiride kullanılır.
