Proto Fovizm
1900’lü yılların başlarında 19. yüzyılın son yirmi yılında, atılan sanatsal adımların mantıklı bir sonucu günümüz sanat anlayışını önceden haber veren yeni bir ressam grubu ortaya çıkmıştı. Bu genç ressamlar Fransız ressam Henri Matisse’in öncülüğünde , 1905 yılında Salon de Autoume’de eleştirmen Lous Vauxcelles’in nükteli söylemiyle Fauve adını kazanmadan önce, bu gidişatın ip uçlarını beş on yıl öncesinden vermişlerdi.Bağlayıcı bir estetik program geliştirmeyen bu ressam grubu, serginin öncesinde Ecola Beaux Arts’da ,Gustave Moreou ‘nun öğrencisi olarak çalışmalarını sürdürmekteydiler. Bu dönemde, Cézanne, Seurat, Van Gogh ve Gauguin bazı alıcılar ve eleştirmenlerin takdir ettiği ölçüde halk tarafından tanınan ressamlardı ve yirminci yüzyılın başlarında Empresyonist ressamlara hala şüpheyle bakılmaktaydı.
Yenilikler muhalefet ortamında devam ederken modern sanatın ilk ve gerçek net ifadesini bulacağı Fovizm, gücünü daha önceki deneyimlerden uzaklaşma arzusundan bulmuştu. Buna paralelde diğer bütün devrim niteliğindeki hareketler gibi köklerini evvelden gelen sanatsal fenomenlere ve yüzyılın sanatsal çehresinde gördüğümüz artistik kişiliklerden almıştı.Fovistler , Seurat Cézanne Van Gogh ve Gauguin’in geleneğin ötesine geçen buluşlarıyla ifade tarzlarını temellendirirken, yüzyılın dönüm noktasındaki özelliklerden nasıl faydalanacaklarını ve aynı zamanda kendi hedefleri doğrultusunda nasıl yeni bir sanatsal dil yaratacaklarının farkındaydılar.Yirmici yüzyılın ilk devrim hareketi olan bu anlayış Fovistler hatta Matisse tarafından ortaya çıkarılmıştı. Çünkü Matisse bu harekete başka türlü ortaya çıkamayacak bir bağlılık vermişti.
Birbirine çok yakın arkadaş olan ve sanat usluplarının da çok fazla etki altında olduğu Henri Matisse, Charles Camoin ve Albert Marquet Gustave Moreou’nun atölyesinde sık sık karşılaşarak Fovizm’in yapı taşlarını yavaş yavaş örmeğe başlamışlardı. Marquet ve Matisse ,Paris caddelerinde veya yakın kasabalarda gezintiler yaparak resim çalışmalarına devam ederken ,onların başlıca amaçları akademik ve Empresyonist düşüncelere karşı yeni biçimler yaratmaktı. Moreou’un stüdyosunda aldıkları eğitimin ,Fovizm’in oluşumunda önemli katkıları vardı.
Moreou,Delacroix’ in romantik geleneğini devam ettiren, klasizim etkileri taşıyan, detayların bilimsel doğalcılığında ve renkçi olarak dikkate değer bir yeteneği olan bir sanatçıydı. Öğrencilerine, Louvre Antik galeride çizimler yaptırarak ”eski ustalarda rengin imgeye dönüşümünü yakalamaya çalışın” “ basitleştirilmiş resme yönelin”. ”resimde yalnızca gerekli olana yer verin ” öğütlerini sıklıkla öğrencilerine tekrarlayarak kendi üslublarını ortaya koyabilecekleri demokrat bir eğitim vermekteydi.Bu tesirler altında 1897 yılında Van gogh’ un eserlerini tanıma imkanı bulan Matisse ’in paletindeki renkler aydınlanmış, fov anlayışı ifade eden natüralist olmayan canlı ve parlak renkler ipuçlarını göstermeye başlamıştı. Şubat 1898 tarihinde Matisse, Van gogh ‘u izlemeye onun yolunda adım adım ilerlemeye karar vermişti. Marquet, gençliğin verdiği bir cüretkarlıkla Matisse’i renklerde en maceracı denemeleri yapma konusunda izlemişti.Matisse gibi o da alışılmadık parlak renkler kullanıyordu. Böylelikle Matisse ve Marquet ,1898 yılına gelindiğinde ,doğada gördüklerinden farklı canlı geniş renk alanlarına sahip saf renkleri kullanmaya başlamışlardı.
Henri Matisse
Matisse renkleri ifadesinde daha güçlü sonuçlar için daha basit yolların temel taşlarını aramaya başlamış amaçlarına ulaşmak için hırslı bir biçimde çalışmış ve oldukça iyi sonuçlar almıştı.Bütün maddi zorluklarına rağmen 1899 yılında Cézanne’in “ Bathers “adlı eserini satın almış ve rengin alan ve hacim yaratabileceğini ve bu renk dönüşümlerinin kendi dengelerini resmin içinde bulmak zorunda olan güçler olduklarını, Cézanne sanatından öğrenmişti.
Paul Cezanne,Bathers,1899
Matisse 1900’ lerde saf renklerin gücünü açıkça keşfetmiş fakat doğal yapılardan ve tonlardan soyutlamak için renkleri tam olarak nasıl kontrol edeceğini bilememekteydi. “Le compotier et la cruche de vere “ adlı eserinde dekorun azalan perspektifiyle, düzlemler neredeyse kaybolana kadar düzleştirilip, düzenli bir yapı içinde renklerin açıkça tanımlanmış alanlarından oluşturulmuştu. Kendisi için rengin işlevinin ışığı taklit etmek değil ışığı yaratmak olduğunu fark edip, Empresyonizm’den ayrılamayan düzensizlik ve olasılık öğesi neredeyse kaybolmuştu. Fovizm’i temellendiren tanımlayıcı renkten anlamlı renge geçişi güçlükle de olsa fark edilebiliyordu.
Matisse’e göre saf rengin içinde sade ve doğal bir değer vardı ve Fovizm’i hazırlayan temel dürtü buydu. Fovizm’ in kaynakları 1900 yılında tamamlanmıştı. Matisse’in tüm duyarlılıklara açık bir döneminde, Freud’un ,”Günlük Yaşam Psikopatolojisi” adlı kitabı yayınlanmış, Van Gogh’un ayrıntılı bir sergisi düzenlenmişti.Fovizm’in şekillenmesinde etkin rol oynayan bir diğer ressamda,1880 yılında Chatou’nun bir köyünde dünyaya gelmiş ,Andre Derain’di. Fovist anlayışın yapı taşlarından biri olarak, kişisel katkılarının yanı sıra birbirinden tamamen farklı iki kişiliği ve hareketi de bir araya getirerek Fovizm’in oluşum sürecine ivme katmıştı.Bunlar, Henri Matisse ve Maurice de Vlaminck’ti. Yorulmak nedir bilmeyen bir deneme ve araştırma aşkına sahip Derain, genç yaşta resim çalışmalarına başlamış ve eğitimine Paris’teki Academie Carriére’de devam etmişti.
Afrikalı heykeltıraşların anlamlı yeteneğini ilk keşfeden Avrupalı ressam da Andre Derain ‘di . Derain , modern sanata açılan yeni ve zor ulaşılır bir yolu açmıştı. Matisse , Derain ve Vlaminck’i Chatou’daki atölyelerinde ziyaret etmiş ve Fovizm’in ocağı olarak ün yapacak olan bu atölye de Chatou ikilisinin çalışmalarını kendi çalışmalarına paralel bulduğunu belirtmişti. İkiliyi 1903 yılında Salon des Independants’ta grubuyla birlikte sergiledikleri resimleri görmeye davet etmiş , sergiye gelen Derain ve Vlamick’de Matisse’ in stilini kendilerine uygun bularak ,yoğun bir iletişim haline geçmişlerdi.Bundan sonra birlikte çalışarak Seine vadisinde açtıkları sergi ve diğer sanatçı arkadaşlarının da buna katılımıyla Fovizm’e giden yolun taşları iyice belirginleştirmişlerdi. İlk başlarda arkadaşlığa dayanan buluşmalar kendini bir usluba bırakmaya başlamıştı. Artık Fovizim’in temelleri oluşturmuştu. Derain, askerlik hizmetini yerine getirmek için 1904 yılına kadar Chatou’dan uzaktayken ve Matisse ciddi maddi problemler yaşadığı ve saf renkleri bir kenara bıraktığı bir dönemde Vlaminck bir anlık Fovistlerin lideri rolünü takınmıştı. 1903 -1904 yıllarında Fovist üslubu peyzaj resimlerinde kullanan ilk ressam da Vlaminck olmuştu.
Maurice de Vlaminck ,Chatou,1906
Fovizm’in kendi yapısını ve olgunluğunu, Matisse’in berrak anlayışı doğrultusunda bulacaktı. Fovistler için 1904 yılı belirleyici bir yıl olmuştu. Matisse ,son on yılın buluşlarını tartarak temkinli bir arayış içinde yeni açılımlar oluşturmaktaydı. Yaptığı çalışmalar ilk bakışta Empresyonsit gibi algılansa da yaklaşımı Post-Empresyonizm’e en fazla yüzey zenginliğini vermekle sınırlanmıştı. Şüphelerinin üstesinden gelerek sonunda tatmin edici şekilde renk kullanımının ustası olmuştu. Bunu, Akdeniz kıyı şeridindeki Saint-Tropez’de Post-Empresyonist Paul Signac’la geçirdiği bir yaz sırasında farketmişti.
Henri Matisse,Woman with an umbrella,1905
Matisse ,Divizisyonist ardılları için basit bir tekniğin ötesine geçerek gerçek bir vizyon oluşturmuş ve Fovizm’in doğuşu için temel açıklamaları yaratmıştı. Nitekim,Fovlara özgü niteliklerin ilk defa göründüğü eser onun “Luxe calme et volupte “adlı eseridir.
Henri Matisse Luxe Calme Et Volupte,1904-05
Askerlik görevi süresince daha da olgunlaşan Derain ise Matisse ve Vlaminck’in birbirine tamamen zıt duruşları arasında karar verme konusunda ikileme düşmüştü. Heyecan ve beklenti arasındaki hatta kültür ve içgüdü arasındaki imkansız tercihlerle boğuşarak eziyet çekmişti. Nihayet 1904 yılında Derain ilk resimlerini tamamen Fovist tarzda tamamlamayı başarmıştı. ” Old Tree “de natüralist olmayan mor ve yeşilin renkli etkileriyle doluydu.Matisse, 1905’ yılının yaz aylarını ,Collioure’de yakın arkadaşı Derain’le birlikte geçirmiş ,Heykeltıraş Aristo Maillol ,Matisse ve Derain’i, Gauguin’in eski bir arkadaşı olan tablo koleksiyoncusu Daniel de Monfreid’in bitişiğindeki bir eve yerleştirmişti. Gauguin resimleriyle de burada tanışmışlardı. Duyumsal kromatik alanlarıyla Gauguin’in parlak tuvalleri ,Matisse’e saf renklere ve kusursuz ritmik kompozisyonlara ulaşmanın en kolay yolunu göstermişti.
En sonunda sanatını tam olarak kontrol edebildiğini hissetmişti. Geçici olarak Collioure’da kalması Matisse’in yaratıcı hayatında bir dönüm noktası olmuştu. Matisse ve onunla birlikte bu gezide yer alan Derain, Empresyonizm’e karşıt olarak Collioure’da Fovizm olarak bilinecek olan parlak renkleri özgür iradeleri ile boyamaya başlayacaklardır. İlk başlarda arkadaşlığa dayanan buluşmalar kendini bir üsluba bırakmaya başlamış, Fovizm’in temellerini oluşturmuştu. Empresyonist’ lerin sanatsal yolundan ayrılmayı izleyip, resmin biçimini ve rengini özerk bir hale getirerek modernizme doğru yol almışlar ve 1905 yılında en yüksek noktaya ulaşacaklardı.
Kaynakça:
Essers, Volkmar. (çev. Micheal Hulse).(1993): Henri Matisse,1869-1954: Master of Colour, Köln: Benedikt Taschen.
Essers, Volkmarr (1996): Henri Matisse, Köln: Evergreen
Ferrier, Jean-Louis(1992): Fauvismus: die wilden in Paris, Paris: Terrail
Flam, Jack. (1995):Matisse on Art, London: Unıversty of Calıfornia Press .
Gowing, Lawrence. (1966): Henri Matisse 64 paintings, New York: The Museum of Modern Art.
Gowing, Lawrence. (1993): Matisse, Paris: Thames and Hudson,2.Basım.
Fovizm,” P Dünya Sanatı Dergisi, Sayı:16, 78-92
