Pieter Bruegel, Kuzey resminin en ünlü ustalarını yetiştiren Flaman bir ailenin önemli temsilcilerindendir. Yaşlı Pieter Bruegel olarak ta anılır.1559 ‘a değin Brueghel olarak adı anılmış bu zamandan sonra h harfi düşmüştür. Rönesans sonrası Kuzey sanatının başat temsilcisi Bruegel aynı zamanda köylü takma adıyla da bilinir. Doğumu yaklaşık 1525/1530 tarihlenir. Doğum yeri kesin olarak bilinmemekle birlikte Brabant Eyalet’ nin kuzeyinde bulunan Hertogenbosch civarındaki Bruegel Köyü’nde doğmuş olması en kuvvetli ihtimaldir. (A.S:2019,s.71) Sanatçının hayatı ile ilgili olarak bugün elde bulunan tek belge,1531 yılında Anvers Şehri Ressamlar Birliğine kabulünü gösteren varakadır. Bu kağıtların altında kendi el yazısıyla “Pieter Bruegels” imzası okunur. (A.S:2019,s.72)
Bruegel ‘in ilk resim deneyimlerini 1550 den önce Anvers’te Pieter Coeck van Aelst ‘in yanında deneyimlediği sanılmaktadır.1552’de Roma ,Napoli, Sicilya’yı kapsayan İtalya gezisinde ,Roma da İtalyan minyatür sanatçısı Giulio Clovio ‘y la işbirliği yapması eserlerinde yansımasını etkin hale getirmiştir. Alper gezisi dönüşünde duyumsal nitelikleri güçlü manzara çizimleri gerçekleştirmiştir. Bu desenler , onun yağlıboya alanında yetkin örnekleri verdiği gelişmiş bir manzara anlayışının ürünleridir. Sanatçı 1555 ‘te Anvers döndüğünde bu çalışmalarına devam etmiş ve bunlar Hieronymus Cock tarafından yayınlanmıştır. Pieter Bruegel in resminde alegorik anlatımlara da yer verilir. Doğruluk ve kötülük kavramlarını , alegorik anlatımlar içinde ele aldığı desenlerde yapmıştır. Bunlarda genel olarak tüm öteki günahlarında temeli olan , en büyük günah cahillik ‘i ele almış, bu temayı insanların gündelik yaşantısı içinde işlemiştir.
Pieter Bruegel elle tutulur gözle görünür insanların ,yani fani varlıkların neşesini acısını dile getirmiştir. Artık Tiziano ‘nun efsanevi kahramanları, altın yaldızlar içinde yarattığı efsanevi kadınları yoktur, ilahları geride bırakmıştır. Güzel prenslerin yerini köylüler, meleklerin yerini dilenciler, efsane kahramanların yerini de körler, sakatlar almıştır. İnsancıl duyguların çarpıcı bir muhasebesini yapmıştır. Bruegel, kendisini şöhrete kavuşturan bu kompozisyonlarını yapmadan önce, manzara ressamı olarak tanınmıştı. İtalya seyahati esnasında çizdiği karalamaları vatanına dönünce tuvaline döktü.(A.S:2019,s.74-75) Bu manzaralarla güneyin parlaklığı ile kuzey semasının donukluğu sanki kucak kucağadır. Bu senelerde yaptığı “İsa Peygamber ve Tibet Nehri’ndeki Havarileri” isimli tabloda figürler, muhteşem manzara içinde sanki eriyip kaybolmaktadır. Sanatçının bundan sonra ele aldığı manzaralardan en önemlileri “Napoli Körfezinde Deniz Savaşı”(Resim 1) ve “İkarus’un Düşüşü Sırasında Manzara”(Resim 2) ve “Denizde Fırtına” isimli resimlerdir.
Resim 1-Pieter Bruegel, Napoli Körfezinde Deniz Savaşı, 1558-1562
Resim-2 Pieter Bruegel,ikarus’un Düşüşü Sırasında Manzara ,1558
1562 yılına kadar Hieronymus Cock la manzara gravürleri üzerine çalışan Bruegel bu tarihten sonra yağlı boya resme heves etmiştir. .(A.S:2019,s.72) Pieter Bruegel ‘in 1562 tarihli bir Amsterdam deseni 1563 ‘te Brüksel’e gitmeden önce bu kentte bulunduğunu gösterir.
Sanatçı üzerinde en etkin gezi İtalya gezisidir. İtalya ‘dan dönüşünde Bosch ‘un anlayışı doğrultusunda desenler yapmıştır, öyle ki erken dönem ikinci Bosch olarak değerlendirilmiştir. Bruegel in erken yapıtları gerçekten de gerek fantastik anlatımları, gerek biçimsel düzenlenişleri açısından Bosch ‘dan etkileşimlerle doludur. ”Asi Meleklerin Yenilgisi”(1562)(Resim 3) adlı yapıtında, Bosch ‘un daha önceki aldığı konuyu, parlak renk kullanımı ve sıkışık bir düzenlemeyle sunmaktadır. Sanatçının “Çılgın Meg” adlı eseri de aynı dönemde yapılmış olup, insanları yiyen canavarları ,ateş içindeki yerleşimleri alegorik birer anlatım olarak ele almıştır.
Ortaçağdan bu yana insanın güçsüzlüğünü ve kaderin değişmezliğini anlatma yolunda kullanılan “ölümün zaferi” ve “ölümün dansı” temaları Bruegel tarafından da işlenmiştir. Sanatçının “Ölümün Zaferi”(y.1562) (Resim 4)adlı eseri bu etkileri yansıtır . İnsanların en güçsüz durumlarında betimlenen bu yapıtlar ,Bosch ‘un ahlaksal eleştirisini de içermektedir. Bunun yanı sıra Bruegel’ in yapıtları mekan ve hacim değeri açısından daha olgun bir anlatım sunmaktadır. Brugel, kendisini şöhrete kavuşturan kompozisyonlarını yapmak için günlerce kahramanların arasına karıştı, bu resimli masalları hep birbirine zıt tiplerin uzun uzun incelemesinden sonra meydana gelmiştir. Bu alanda en kudretli eserleri arasında “Ölümün Zaferi” ni sayabiliriz. Bu canlılarla ölülerin yaptığı bir meydan savaşıdır. .(A.S:2019,s.75)
Resim 3- Pieter Bruegel,Asi Meleklerin Yenilgisi,1562
Resim 4- Pieter Bruegel,Ölümün Zaferi,1562
Pieter Bruegel’i çağdaşları ,Flaman Okulu’nun diğer temsilcileri Jerome Bosch veya Jean van Eyck ‘kıyaslamışlardır. Bosch’la belki bir bakıma müşterek tarafları olabilir. Bosch Flandre’ da kilise geleneklerini çiğneyerek dini ve ahlaki konuları dilediği gibi işlemiş bir sanatçıdır. İlhamını doğrudan doğruya halkın duygu aleminden çekip çıkarmıştır. Bruegel ise hiçbir zaman kiliseler için resim yapmamıştır. Teknik yönden de hem Bosch’dan hem de Van Eyck’ten çok farklıdır. Kullandığı renk dizisi çok daha canlı ve saftır. Bosch azizler ve iblislere çokça eserlerinde yer verirken Bruegel için günlük hayat daha çekici bir konuydu. Bruegel yetkin perspektif bilgisine rağmen , resimlerine kattığı sayısız figürü bir satıh halinde ele alırdı. Diğer taraftan bu tarz, sanatçının Rönesansa karşı yaklaşımını da ortaya koyar. .(A.S:2019,s.73)
Bruegel döneminde hem sevilmiş hem de çoğu sanatçılar gibi alay konusu olmuştur. Hollandalı eleştirmen Karel van Mander, resimleri hakkında şöyle yazar: ”Aralarından sadece birkaçına gülmeden veya gülümsemeden bakabilir.” Öte yandan bu yepyeni ifade tarzını benimsemiş insanlarda vardı, hatta pek çoktu. Flaman ülkesinin en önemli din adamı Kardinal Antoine Perrenot de Granvelle, sanatçı daha hayattayken ,resimlerini büyük bir zevkle koleksiyonuna katmış, Niclaes Jonghelinck adındaki Anversli zengin asilzade de eserlerinden on altısını oldukça yüksek fiyatla satın almıştı.(A.S:2019,s.72)
Pieter Bruegel,1563 senesinde Pieter Cock ‘un kızıyla evlendi. Bruegel ve karısı ertesi yıl Brüksel’e giderek orada yerleştiler. Şehir meclisi o sıralarda sanatçıya Brüksel-Anvers kanalının açılış töreni ile ilgili bir resim sipariş etti. (A.S:2019,s.72)
Sanatçının yapıtlarında güncel olayların ortaya konan eleştirisine sıklıkla yer verir. Bir nevi taşlama sayılabilir. ”Çocukların Katli “ (1564) adlı yapıtında o dönemde Flaman ‘da ki İspanyol terörünü ve Flamanların boyun eğişlerini simgesel yönden anlatmaktadır . Dinsel bir konuyu tümüyle Flaman giysileri, manzarası ve yaşayışı içinde işlemiştir. Ölümünden dört yıl önce aldığı bir sipariş üzerine yaptığı Aylar serisinden bugün için ne yazık ki, elde sadece beşi kalmıştır. ”Ocak (Karda Avcılar)”(Resim 5) , “Şubat(Kasvetli Gün)”,”Temmuz(Saman Hasadı)” ve “Ağustos(Hasat Zamanı)” (Resim 6) ”Ağustos” resmine hakim olan sarı renk mevsim için çok semboliktir. Kompozisyonun teksif noktası ön plandaki ağaç ve gölgesine sere serpe yayılmış köylüler topluluğudur.(A.S:2019,s.75) 1565 tarihli “Karda Avcılar” adlı yapıtı sanatçının perspektif olgusunu eserlerinde en olgun iyi yansıttığı çalışmalarından biridir. Ön plandaki uçurumdan sonra gittikçe ufalan görüntü , izleyici üstünde derinliğe açılan bir pencere etkisi uyandırmaktadır.
Resim 5- Pieter Bruegel,Karda Avcılar,1565
Resim 6- Pieter Bruegel, Ağustos(Hasat Zamanı), 1565
Sanatçı ,ayrıca günlük Flaman yaşantısını işleyen ,çok sayıda figürün yer aldığı kalabalık düzenlemelerde gerçekleştirmiştir. ”Çocuk Oyunları” (1560)(Resim 7) ve “Köy Düğünü” (1567/68)(Resim 8) bu yaklaşımın en olgun örnekleridir. Sanatçının zengin ve parlak renk kullanımı eserlerde göze çarpan unsurlardır. Betimlenmelerin de, yüzlerindeki anlatım gibi kaba olan insan topluluğu , her yöne olan devinimleriyle bu yapıtlara çok dinamik bir nitelik kazandırmaktadır.
Resim 7- Pieter Bruegel,Çocuk Oyunları,1560
Resim 8- Pieter Bruegel ,Köy Düğünü,1567-68
Bruegel’in, 1566 yılına tarihlenen “Bethlehem’de Nüfus Sayımı”(Resim 9) adlı yapıtı bir kış manzarasıdır. Bruegel’in manzarayla figürleri bağdaştırdığı en başarılı çalışmalarındandır . Karla kaplı meydanlıkta fakir halkın sayım memurunun bulunduğu yere doğru ilerlemesi en hüzünlü ve duygulu tarzda ifade edilmişti. Kalabalık içinde konu ile hiç ilgisi olmadığı halde Hz .Meryem’de vardır. Ama kimse bunun farkında değildir. .(A.S:2019,s.76)
Resim 9-Pieter Bruegel, Bethlehem’de Nüfus Sayımı,1566
1567 tarihli “Tembellik ve Keyif Ülkesi” (Resim 10) isimli resimde ise eski bir halk efsanesi en mükemmel şekilde hayat bulmuştur. Resimde bir asker, bir köylü ve bir katip, midelerini iyiden iyiye doldurup, oracıkta sızmışlardır. Bruegel ’in kuş bakışı gördüğü bu resimde, insanın eninde sonunda sadece mideden ibaret olduğu ifade edilir. Sanatçı her meslek erbabına ayrı birer sembol işlemiştir. Kitap ile gözlük, orak ve mızrak gibi. Manzaradan burada vazgeçilmiş ,onun yerine uçan nar gibi kızarmış tavuklar, ayaklı yumurtalar, kendiliğinden yürüyen pastalar tamamlayıcı teferruat olarak işlenmiştir.(A.S:2019,s.76)
Resim 10- Pieter Bruegel,Tembellik ve Keyif Ülkesi,1567
Bruegel’ in alegorik ve eğretilemeci bir anlatım sunduğu yapıtlarının yanı sıra “Körlerin Meseli”(1568) (Resim 11) adlı yapıtı, yağlı boya eserleri arasında önemli bir örnek oluşturur. Hz. İsa ‘nın “Eğer bir körün rehberi kör olursa, ikisi birden hendeğe yuvarlanır” sözlerini işleyen bu yapıtta ,körlerin yüzlerindeki anlatım ,bu olayın tüm trajikliğini gözler önüne sermektedir. Ölümünden bir yıl önce bitirdiği bu eser insanlık dramının en dehşet verici örneğidir aslında .İncil’den alınan konu,bir körler topluluğunun perişan durumda ölüme doğru ilerlemelerini canlandırır. Sanatçı, resmin gerisine sembol olarak bir kilise işlemiştir.
Resim 11-Pieter Bruegel,Körler Meselesi,1568
Bruegel’in son yapıtlarından “Daracığında Saksağan” (1568)(Resim 12) adlı resim modern anlamada manzara resminin erken bir örneğidir. Rönesansın en önemli resimsel olgularından Sfumato bu yapıtta en çarpıcı biçimde kullanılmıştır.
Resim 12- Pieter Bruegel,Darağaçında Saksağan,1568
Bruegel’in resimlerinde biçimler İtalyan sanatı gibi ideal güzelliği aramıyordu, Biçimlerde bir ihtişam yoktur, ama yakından bakıldığı zaman her birinde ayrı ayrı bir neşenin , ıstırabın ,sefaletin veya mutluluğun izleri görülür. Bu ruh halleri bu küçücük figürlere hayret verici bir ustalıkla işlenmiştir. Sanatçının figürlerinde ahlak ve estetik anlayışını vermekten kaçınır. O, sadece güzel ile çirkin, iyi ile kötü, asil ile sefil arasında bir gerçeklik bağı kurar. Olay, bu kompozisyonlarda tek bir kişinin etrafında dönmez, neşeyi ve ıstırabı yüzlerce insan paylaşır. Pieter Bruegel resim sanatına kattığı bir çok etken yapıtla Brüksel –Anvers kanalının açılış töreni ile ilgili resmini tamamlayamadan 1569 senesinde ölmüştür.
Kaynakça
Altuna Sadun(2019),Ünlü Ressamlar Hayatları ve Eserleri,Hayalperest Yayınevi,İstanbul
C.Victoria,M.Emile(çev.Betül Kadioğlu),(2015),Pieter Bruegel,YKY,İstanbul
Gombrich ,E.H.(çev.Ö.Erduran,E.Erduran)(2016),Sanatın Öyküsü,Remzi Kitabevi,İstanbul
L.Born Robert,(2007)Painting Life:The Art of Pieter Bruegel,the Elder,Syracuse Universty Press
